O Reinado de Fernando VII: Absolutismo e Liberalismo en Puxa (1814-1833)

O período que abrangue o reinado de Fernando VII (1814-1833) caracterizouse pola alternancia entre absolutismo e constitucionalismo. A Guerra da Independencia (1808-1814) contra Napoleón debilitara a monarquía e dera lugar á promulgación da Constitución de Cádiz (1812), a primeira constitución liberal española.

Fernando VII recuperou o trono en 1814 tras a sinatura do Tratado de Valençay (1813), polo que Napoleón retirou as súas tropas de España e recoñeceu ao monarca como lexítimo rei. Ao seu regreso, foi recibido con entusiasmo pola poboación e polos sectores absolutistas que desexaban a restauración do Antigo Réxime (xenerais Elío e Eguía).

A Restauración Absolutista e o Sexenio (1814-1820)

Documento 1: Decreto de Valencia (4 de maio de 1814)

Neste decreto, Fernando VII declara nula a Constitución de 1812 e todas as leis aprobadas polas Cortes de Cádiz. O rei considera ilexítima a soberanía nacional e reafirma o seu poder absoluto. Este acto responde á presión dos Persas, un grupo de deputados absolutistas que redactaron o Manifesto dos Persas, no que pedían a restauración do absolutismo. A consecuencia directa deste decreto foi o inicio do Sexenio Absolutista (1814-1820), un período caracterizado pola persecución dos liberais, a reinstauración da Inquisición e a volta ao Antigo Réxime. Porén, a crise económica, a perda das colonias americanas e o descontento social provocaron unha serie de intentos de pronunciamento liberal, como o de Porlier (1815), que foron duramente reprimidos.

O Trienio Liberal (1820-1823)

Documento 2: Manifesto de Riego (1 de xaneiro de 1820)

Rafael del Riego, militar liberal, liderou un pronunciamento en 1820 esixindo o restablecemento da Constitución de 1812. No seu manifesto, denuncia o carácter despótico do goberno de Fernando VII e apela á lealdade dos soldados para defender os dereitos da nación. Este pronunciamento tivo éxito debido á crise interna do réxime e á falta de apoio ao rei (outros cuarteis se pronuncian, comezando polo da Coruña).

Fernando VII viuse obrigado a xurar a Constitución, dando inicio ao Trienio Liberal ou Constitucional (1820-1823). Durante este período, o goberno tentou consolidar reformas liberais, pero atopou forte oposición do monarca, da nobreza e da Igrexa (guerrilleiros apostólicos; Rexencia de Urgel). Ademais, as potencias europeas da Santa Alianza, defensoras do absolutismo, comezaron a planear unha intervención en España (Congreso de Verona para reprimir as revolucións de 1820).

A Década Ominosa e o Final do Reinado (1823-1833)

Documento 3: Decretos de Nulidade Constitucional (7 de outubro de 1823)

En 1823, os Cen Mil Fillos de San Luis, un exército francés enviado pola Santa Alianza (liderado polo Duque de Angulema, curmán de Fernando VII), interviñeron en España para restaurar a monarquía absoluta. Tras a súa vitoria, Fernando VII promulgou estes decretos nos que declaraba nula toda a lexislación do goberno liberal entre 1820 e 1823. Con esta decisión, iniciouse a Década Ominosa (1823-1833), un período de represión contra os liberais (execucións de Riego e de Torrijos), restauración do absolutismo e crise económica. Porén, nos últimos anos do seu reinado, Fernando VII aprobou a Pragmática Sanción (1830), que permitía reinar ás mulleres e aseguraba a sucesión da súa filla Isabel. Isto provocou a oposición dos absolutistas radicais, que apoiaban a Carlos María Isidro, dando lugar ás Guerras Carlistas (1833-1876) trala morte do rei.

Conclusións sobre o Reinado de Fernando VII

Os documentos analizados reflicten a inestabilidade do reinado de Fernando VII e a loita entre absolutistas e liberais. O monarca restaurou o absolutismo en dúas ocasións (1814 e 1823), pero tamén se viu obrigado a aceptar a Constitución de 1812 en 1820. O seu reinado deixou un legado de división política que marcaría o século XIX español, culminando nas tres guerras carlistas e na instauración definitiva do liberalismo en España.

Este período foi clave para a transición do Antigo Réxime ao Estado liberal, aínda que non sen dificultades nin conflitos. A constante represión contra os liberais, o atraso económico e a inestabilidade institucional serían problemas recorrentes durante todo o século XIX.

A Revolución Gloriosa de 1868 e a Constitución Democrática de 1869

Contexto e Causas da Revolución

A Revolución Gloriosa de 1868 foi un punto clave na historia de España, xa que levou ao destronamento de Isabel II e ao inicio do Sexenio Revolucionario. Este proceso foi impulsado por crises económicas (Bolsa, FC, «fame de algodón«, fin da «febre da fariña«) e políticas (Noite de San Daniel ou do Matadoiro; Sarxentada do Cuartel de San Gil), reflectindo a acción de liberais, republicanos e sectores militares. A Revolución culminou coa creación da Constitución de 1869, que apostaba por un sistema máis democrático.

A Revolución comezou coas crises do Quinquenio das Crises, caracterizado por inestabilidade política e desconfianza nas institucións gobernamentais. Durante o reinado de Isabel II, os gobernos de Narváez e O’Donnell non souberon afrontar os problemas sociais e económicos, provocando malestar. A corrupción e represión foron factores clave para a eclosión da Revolución.

Os Manifestos de Ostende (1866: progresistas de Prim e Sagasta; demócratas de Martos) e Bruxelas (1868: engádense os unionistas Serrano e Topete) denunciaron a situación e chamaron á loita contra a monarquía borbónica (Compromiso do futuro Goberno Provisional de realizar un referendo sobre o sistema político – Monarquía ou República – e de convocar Cortes Constituíntes).

O Estoupido Revolucionario e o Goberno Provisional

A Septembrina comezou co levantamento militar en Cádiz, liderado por Prim, Topete e Serrano, que levou á destitución de Isabel II e á creación dun Goberno Provisional (formado só por progresistas e unionistas e presidido por Serrano). Este Goberno impulsou reformas, pero a confrontación dificultou a consolidación. O socialista Fernando Garrido destacou que a monarquía era incompatible coa Revolución, xa que eliminou a dinastía borbónica e rexeitou as institucións monárquicas tradicionais.

A pesar de que algúns sectores monárquicos intentaron adaptar a monarquía (no referendo popular gaña a Monarquía e buscarán un candidato a rei por toda Europa), a Revolución e as ideas democráticas desbordaban o modelo tradicional da monarquía absoluta (e de Monarquía liberal doutrinaria, ou sexa, soberanía compartida Rei-Cortes).

A Constitución de 1869: Un Avance Democrático

A Constitución de 1869 foi un gran avance respecto á de 1845, establecendo unha monarquía parlamentaria (soberanía nacional plena e estrita división de poderes) e un sistema democrático máis aberto. Foi redactada por Cortes elixidas por sufraxio universal, un cambio significativo respecto á de 1845, que limitaba a participación política. A nova Constitución incluía dereitos fundamentais como a liberdade de expresión, o dereito a votar, a liberdade de reunión e a protección contra a detención arbitraria. Reflicte as demandas da Revolución e busca garantir a soberanía popular, a liberdade e a xustiza social.

Legado da Revolución e da Constitución

En conclusión, a Revolución Gloriosa e a Constitución de 1869 marcaron un punto de inflexión en España, pois non só destronaron á monarquía borbónica, senón que fixeron posible un sistema máis democrático e participativo. A Constitución de 1869 foi un paso importante cara á modernización de España e consolidou os ideais liberais e democráticos da época (esta Constitución do 69 manterase durante a monarquía liberal-demócrata de Amadeo I de Saboya, a I República e o II Goberno Provisional de Serrano ata a Restauración borbónica de Alfonso XII, na que o xefe de goberno conservador Cánovas del Castillo implantará a Constitución de 1876).

A Restauración Borbónica: Estabilidade e Fraude no Sistema Político (1874-1923)

O Sistema Canovista: Bipartidismo e Turnismo

A vida política da Restauración en España foi dominada por un sistema bipartidista e de alternancia entre dous partidos principais (turnismo político, renovado, tralo inesperado falecemento de Alfonso XII, no Pacto do Pardo): os conservadores de Cánovas del Castillo e os liberais de Sagasta. Foi establecido para garantir a estabilidade política tras a Restauración da monarquía borbónica con Alfonso XII (grazas esta Restauración ao pronunciamento en Sagunto do xeneral Martínez Campos).

A fórmula política proposta no Manifesto de Sandhurst tiña como obxectivos evitar a inestabilidade (pronunciamentos republicanos e conspiracións carlistas), asegurar a gobernabilidade e desenvolver programas para complacer á maioría dos electores. Segundo Miguel Artola, a quenda garantiu a evolución pacífica do sistema político, pero tamén creaba distorsións, como a separación entre a «España oficial» (oligarquía de nobreza e alta burguesía) e a «España real» (o pobo, que se abstenía debido ao pucheirazo). Isto provocaba a condena do sistema polas clases populares. A tentativa rexeneracionista do Manifesto de Polavieja fracasou, mentres que as propostas de Maura e Canalejas tiveron acertos parciais.

A Fraude Electoral: Caciquismo e Pucheirazo

A manipulación electoral (pucheirazo), necesaria para garantir o turnismo, fixo que a realidade política fose cada vez máis afastada dos intereses reais da poboación, resultando nun sistema onde o poder se mantivera en mans dunha pequena elite (“oligarquía”, como definiría Joaquín Costa), desconectada da xente común. Os mecanismos electorais que facían posible o sistema de turnismo incluían prácticas como o caciquismo, a manipulación de votos e o uso de fraude electoral. O caciquismo consistía en que os líderes locais, coñecidos como «caciques«, exercían unha influencia desmesurada sobre os electores ao controlar os recursos locais e garantir os votos a cambio de favores, emprego ou protección (ou, incluso, ameazas).

O caciquismo, como se describe no artigo de El Imparcial de 1883, representaba un poder absoluto exercido por persoas alleas a cargos oficiais, pero que controlaban a vida política local mediante a súa relación co recadador de impostos, o alcalde e os xuíces. Este despotismo local impediu que os procesos electorais fosen representativos da vontade popular, xa que a decisión política estaba en mans de poucos individuos que manipulaban os resultados a favor dos seus candidatos.

Críticas ao Sistema e Desafección Política

Benito Pérez Galdós, na súa análise do fraude electoral en 1884, denunciaba como as eleccións se convertiron nun espectáculo manipulado polo poder executivo, especialmente polo ministro da Gobernación, quen fabricaba maiorías políticas mediante votos falsos e fraudes. O encadramento asignaba aos electores un candidato fixo, sen ter en conta as súas preferencias reais, mentres que o cuneirismo permitía aos gobernantes impoñer a súa propia candidatura mediante fraude electoral.

Galdós tamén criticaba a «masa neutra«, un gran número de cidadáns que se abstenían de votar por falta de confianza no sistema, reflectindo a desafección xeneralizada da poboación. A manipulación das eleccións incluía técnicas como a «resurrección de mortos«, subliñando a fraude descarada. A pesar diso, o sistema de quendas entre partidos e a manipulación electoral permitiron a continuidade da Restauración durante varias décadas, até que as contradicións internas e a desconexión entre a elite política e a poboación causaron o seu colapso, sen atender ás reivindicacións obreiristas, agraristas e nacionalistas periféricos, o que derivou nas tres grandes crises da monarquía de Alfonso XIII.

Conclusións sobre a Restauración

En conclusión, a vida política da Restauración caracterizouse por un sistema bipartidista que, malia o seu intento de ofrecer estabilidade, fomentaba a manipulación electoral, o caciquismo e a desafección política.